Ở Việt Nam hiện nay ngày càng nhiều mô hình chăn nuôi cá tra. Đặc biệt là vùng đồng bằng sông Cửu Long, hầu hết người dân nơi đây đều chọn nuôi cá tra làm mô hình kinh doanh chính. Cá tra có chứa rất nhiều dinh dưỡng tốt cho sức khỏe con người. Không chỉ vậy, hiện nay ngày càng nhiều người thích ăn cá tra, bởi nó có thể chế biến thành rất nhiều món ngon. Chăn nuôi cá tra để phát triển kinh tế rất tốt. Tuy nhiên khi nuôi cá tra người chăn nuôi cần phải biết cách phòng trị bệnh gạo thường gặp ở cá tra.
Nguyên nhân gây bệnh gạo cá tra
Theo kết quả điều tra từ hộ nuôi cá tra thâm canh ở một số khá chắc chắn và nằm trong bào nang nên thuốc và hóa chất khó tiêu diệt được chúng. Một số nghiên cứu cho thấy bào nang của vi bào tử trùng có thể kháng lại một số chất khử trùng như chlorine, các thuốc diệt giun sán như Menbendazole hay Ivermectin… cũng không có hiệu quả diệt các bào nang của vi bào tử trùng.
Vì vậy, chúng ta cần phải có phương pháp phòng bệnh nghiêm ngặt cho các ao nuôi, đặc biệt là xử lý triệt để những cá đã nhiễm bệnh nhằm hạn chế lây nhiễm cho các ao và vùng nuôi khác.
Kết quả phân tích bằng phương pháp soi tươi, nghiên cứu mô bệnh học và sử dụng kỹ thuật PCR đã xác định các nang “gạo” xuất hiện trong cơ cá là do thích bào tử trùng Myxosporea và vi bào tử trùng Microspora. Bào tử của hai nhóm trùng này có kích thước và hình dạng khác nhau tùy theo loài. Nhưng vòng đời và quá trình xâm nhiễm trực tiếp ký sinh trong cá tương tự nhau.
Bào tử ngoài môi trường nước có thể chui qua da, mang. Hoặc chúng có theo đường tiêu hóa vào ký sinh trong các cơ quan nội tạng của cá. Ví dụ như mang, dạ dày, ruột, gan… đặc biệt là vùng cơ là vị trí ký sinh ưa thích của chúng.
Quá trình hình thành bệnh
Sau một thời gian ký sinh bào tử bắt đầu sinh sản tăng nhanh số lượng. Chúng tổ chức xung quanh vùng nhiễm bệnh bị kích thích. Sau đó thoái hóa sinh ra một lớp màng bao lấy các bào tử. Cuối cùng là hình thành bào nang. Bào tử thành thục có thể ký sinh trong cơ từ giai đoạn cá giống đến cá thịt. Hoặc có thể phá vỡ bào nang chui ra môi trường nước. Sau đó tiếp tục xâm nhiễm vào cá khác để hình thành một chu kỳ sống mới. Ngoài ra, bào tử có thể phát tán ra môi trường nước từ cá nhiễm “gạo” chết nằm dưới đáy ao.
Các triệu chứng của bệnh gạo
Kết quả nghiên cứu cũng cho thấy cá bệnh “gạo” không có dấu hiệu bệnh lý rõ ràng. Chỉ thấy cá chết rải rác hàng ngày. Ở những mẫu cá nhiễm “gạo” nặng thường có dấu hiệu bệnh do vi khuẩn. Khá chắc chắn và nằm trong bào nang nên thuốc và hóa chất khó tiêu diệt được chúng.
Một số nghiên cứu cho thấy bào nang của vi bào tử trùng có thể kháng lại một số chất khử trùng như chlorine; các thuốc diệt giun sán như Menbendazole hay Ivermectin… cũng không có hiệu quả diệt các bào nang của vi bào tử trùng. Vì vậy, chúng ta cần phải có phương pháp phòng bệnh nghiêm ngặt cho các ao nuôi. Đặc biệt là xử lý triệt để những cá đã nhiễm bệnh. Nhằm hạn chế lây nhiễm cho các ao và vùng nuôi khác.
Bệnh “Gạo” thường xuất hiện trong các ao nuôi cá tra thương phẩm từ giai đoạn cá giống đến cá thịt. Cá tra thường được nuôi thâm canh ở Đồng Bằng Sông Cửu Long.
Cách phòng trị bệnh gạo ở cá tra
Hiện nay chưa có một loại thuốc và hóa chất nào đặc trị triệt để bệnh “gạo”. Tuy nhiên, có thể áp dụng các nguyên tắc sau để phòng bệnh đạt hiệu quả tốt.
Cải tạo ao
Cải tạo ao trước khi thả nuôi: Dùng vôi sống CaO (10-15 kg/100m2) rải xuống đáy ao. Phơi nắng từ 3-7 ngày để diệt bào tử trùng chìm dước đáy ao. Trường hợp không thể rút cạn nước trong ao nuôi thì xử lý bằng vôi CaO với liều cao từ 1,5-2,0 kg/m2.
Theo dõi cá tra thường xuyên
Kiểm tra cá trong quá trình nuôi: Định kỳ mỗi tháng mổ khám 30 mẫu cá/lần. Đối với cá lớn thì kiểm tra từ 10-15 mẫu/lần. Nếu phát hiện có cá bị nhiễm “gạo” trong ao thì cần phải cách li đàn cá. Khử trùng dụng cụ nuôi. Vớt hết cá bệnh ra khỏi ao. Xử lý bằng cách nấu chín hay trộn với vôi sống và chôn dưới đất. Đặc biệt là tránh gây sốc cho cá trong giai đoạn nhiễm “gạo”. Không vứt xác cá chết ra nguồn nước vì bào tử sẽ phóng thích và lây nhiễm ra các ao khác.
Xử lý chất lượng nước
Xử lý nước trong quá trình nuôi: Dùng 1-1,5 kg muối ăn và 2 kg vôi/100m3 nước. Hoặc định kỳ xử lý nước ao trong thời gian 15-20 ngày/lần. Sử dụng bằng các chất khử trùng như BKC, PMP; các chất khử trùng khác theo liều chỉ dẫn của nhà Sản xuất. Tốt nhất nên có hệ thống lắng, lọc và xử lý nước cấp để hạn chế mầm bệnh xâm nhiễm vào ao nuôi.
Xử lý đáy ao trong quá trình nuôi: Định kỳ hút bùn đáy ao 2 tháng /lần đối với cá nhỏ hơn 300g. 1 tháng / lần đối với cá lớn hơn 300g. Sau khi hút bùn xử lý đáy ao bằng muối với liều luợng 5-7kg/100m2 kết hợp với các loại hóa chất khử trùng.
Việc trị bệnh “gạo” trên cá tra hiện nay chủ yếu được khuyến cáo từ các nhà sản xuất thuốc. Hoặc do kinh nghiệm của người nuôi. Tuy nhiên, các phương pháp trị bệnh này chưa có cơ sở khoa học vững chắc. Cho đến nay các nhà khoa học chưa tìm được loại thuốc nào đặc trị bệnh “gạo” trên các loài cá tra nuôi.
